YEŞİL GÖLE

GÖLE'NİN TARİHÇESİ

Göle İlçesi Yiğitkonağı (Türkeşen) boğazından geçmeden birleşen Kür Irmağının 5 kolundan 4 kolunun yayıldığı geniş bir düzlükte yer alır. Bugünkü ilçenin kuzey tarafında bulunan düzlük göl halinde idi. Suların çekilmesi ile yerini düzlük ve çayırlar almıştır. bundan dolayı adına GÖLE denmiştir. (İsim konusunda bir başka kaynak şöyle der. Oğuzca da birikme anlamına gelen "Kol Kola Köle" adını vermişlerdir. 16.yy da Osmanlılar bu ismi Göle olarak değiştirmişlerdir.)

Göle Ardahan Sancağının güney tarafında bulunup adına bir zamanlar Küçük Ardahan denilmiştir. 646 Fethinde Cizye'ye bağlanmıştır. 1239 yılında Cengizli'lere geçmiş, daha sonraları 1414 yılında Kars Akkoyunlular'ın işgalinde kalmış, 1457 de Uzun Hasan Oltu, Göle Ardahan üzerinden Tiflis'e akın ederken tabi kıldıkları atabekleri Gürcistan kralına karşı koyup , Gürcistan'a bağlanmaktan kurtarmıştır. Atabek Mirza Çabuk 1514'de Tebriz'den Osmanlı ordusuna azık vererek Kars'tan Göle'ye yönelmiş olan Yavuz'un gazabından korunmuştur. Çabuk'un hedefleri Safavilere tabi olduklarından Osmanlılar Ardanuç ile birlikte Göle ve Ardahan Sancağı adı Göle'yi Erzurum'a bağlamışlardır. Su arada küçük Ardahan güney kuzey Hoçuvan Germücük adıyla dört nahiyeye ayırıyordu. Bu yüzden bugün bile Hoçuvan bucağına küçük Göle denmektedir.

1579 da yeniden Kars eyaletini bağlanan burada Han,Hamam,Camii, Çarşı bulunmadığını yazar. 1828 tarihinden sonra Rus işgaline uğramış, bu işgalden mal ve can kayıpları verilmiştir. Ardahan Çıldır Sancakları ile irtibatı kesmiş bu kez de Oltu eyaletine bağlanmıştır. Bu sırada Gümüşparmak (Dedeşen) Köyü merkez olarak seçilmiş idari işler buradan yürütülmüştür. Adı geçen bu köyümüzde devre ait tarihi kümbet, külliyat harabeleri mevcuttur. bu tarihi bina halen cami olarak kullanılmaktadır. Daha sonra Oltu eyaletinden alınıp Ardahan'a nahiye olarak bağlanmıştır. Merdenik Köyü ve nahiyesi, adı geçen bilinen Göle onuncu ordu gelinceye kadar Rus işgalinde kalmıştır.

Onuncu ordu kısa bir zaman süre birliklerini geri çekince bu boşluktan yararlanan Rus Birlikleri özellikle Ermeniler 1915 yılının ocak ayında Göle'yi köyleri ile birlikte işgal etmişler. Ermeniler bugünkü adı Sürgüden (Hive) köyünü kılıçtan geçirmişler Esenboğaz(Kelpikör) köyünün tüm halkını samanlığa doldurarak yakmışlardır. Abdullah Bey komutasındaki bir grup askerle Ermenilerin Göle'ye girmesini engellemiş, ordumuz gelinceye kadar Dölek çayırlı Bedirhan Bey, Arpaşenli Şükrü Bey, Gülizar oğlu Abdurrahman Bey ve diğerleri ile birlikte Göle'yi savunmuştur. Ordumuzun gelmesi ile birlikte Göle ordumuza teslim edilmiştir. 1918 yılında kısa bir süre için ilçe elimize geçtiyse de 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Anlaşması ile kendi kaderine terk edildi. Bu tarihten kurtuluşa kadar sürekli Gürcülerin saldırısına uğrayan ilçe 30 Eylül 1920'de Oltu üzerinden gelen ordularımız tarafından mahali kuvvetlerin desteği ile kesin olarak kurtarıldı.

30 Eylül tarihi her yıl Göle'de kurtuluş bayramı olarak çeşitli etkinlikler ile kutlanır.

Göle'nin kurtuluşunda emeği geçen büyük simalardan 8.Alayın komutanı Servet Bey, Haşimoğlu Aslan Bey, Ağılyolu Köyünden Dursunoğlu Şükrü Bey, Haşimoğullarından Celal Bey, Hoçuvan'ın Tikoş Köyünden Gülizaroğlu Abdullah Bey, Dölek Çayırlı Köyünden ilçemizin tarihi şahsiyetleri Arif Bey, Bedirhan Bey, Yanatlı Köyünden Duzo Şakir Ağa ve ismini hatırlayamadığımız kahramanlara şükranlarımızı sunarız.

Bilinen tarihi M.Ö. 680 yıllarına kadar uzanan ilçemiz sırası ile Urartu Krallığı, Kafkasya dan gelen Saka Türkleri, İran'dan gelen Arsaklılar tarafından işgal edilmiş daha sonra Bizanslılar hakimiyetine girmiştir. 1068 yılında Selçuklu hükümdarı Alparslan tarafından alınmış, 1768 yılında Osmanlılara bağlanmıştır. 1878'de Kars ile birlikte Rusya'ya savaş tazminatı olarak verilmiş, 30 Eylül 1920'ye kadar Ruslarla Türkler arasında el değiştirmiştir. Bu tarihten sonra kesin olarak Türkiye Cumhuriyeti toprakları içerisinde yer almış, Kars iline bağlı şirin bir ilçedir.

Çeşitli medeniyetlerin gelip geçtiği ilçemiz, köklü bir kültür yapısına sahiptir. İlçemizin kendisine has folkloru, örf,adet ve gelenekleri vardır.

Kültürel varlığının bir bölümünü oluşturan tarihi eserler çeşitli uygarlıkların egemenlikleri ve el değiştirmeleri sonucunda korunamamış ve bugüne kadar varlığını sürdürememiştir. bütün bu zorluklara karşı yaşanan dönemlere ait eserler bulmakta mümkündür. Bunlardan Selçuklu ve Osmanlı Döneminden başka kalma hamam, camii ve türbeler vardır.

· Gümüşparmak (Dedeşen) : Köyde bulunan iki türbe Osmanlı mimarisinin en güzel örnekleridir.

· Gün Orta Köylerinde:Dört Kilise, Üç Kilise ve Kızıl Kilise Bizans döneminden kalma önemli tarihi eserlerdir.

· Kalecik Köyü: Gazanfer Kalesi kalıntıları

· Çakırüzüm Köyü: Maden Suyu (Acısu)

· Köprülü ve Sürügüden Köyü: Kaplıcalar

Ayrıca ormanlarımız ve burulardaki soğuk sular halkımızın ve ziyaretçilerimizin özellikle yaz aylarında tercih ettikleri yerlerdendir.

GÖLE'NİN KÖYLERİ
Göle'nin 53 tane köyü vardır. Köylerin eski ve yeni isimleri aşağıya yazılmıştır.